Kadim bir kuram, doktrin, içrek ideoloji, devletin gizli anayasası, zihniyet, tarz-ı siyaset, devlet yönetme sanatı ve siyasi yaklaşım olarak devletin tarihsel varlığı kadar eski olan ‘devlet aklı’ kurgusu ilk devlet kuruluşundan günümüze kadar Türk devlet yönetim geleneğinin de en asli hükmetme hikmeti olarak kullanılmış ve kullanılmaya da devam etmektedir. Tarih boyunca kurulan on altı Türk devlet geleneğinde de açıkça görüldüğü̈ gibi devletin salt amaç olarak yaşandığı bir devlet zihniyeti bu devletlerin devlet aklı ile alaşımlanarak var veya yok olduğuna dair ispatlarla doludur. Türk devlet yönetim geleneğinde her daim kaim olmuş devlet aklı doktrini, devletin maslahat, çıkar ve bekasını merkeze alan ve bu amaçlar için ve içinde her türlü aracı kullanan gizli bir üst-aklın ve devlet adamları hiyerarşisinin var olduğu hatta var olması gerektiği biçiminde algısal olarak kurgulanıp kuramsallaştırılmış ve olgusal olarak yapılandırılıp kurumsallaştırılmıştır. Bu kurumsallaşma Orhon Abideleri’nden günümüze kadar kesin ve keskin sınırlarla hiçbir kırılma göstermeksizin devam etmektedir.
